Referendum, volksraadpleging of consultatief referendum?

Politici die problemen oplossen via referenda, we lezen het alsmaar meer. Zo hadden we onlangs het Catalaans referendum, het Brexit-referendum en een tijdje daarvoor het Nederlands referendum over het EU-associatieverdrag met Oekraïne. En laten we vooral niet het recente referendum vergeten dat van Turkije een presidentieel systeem gemaakt heeft. Het aantal referenda zit in de lift. Zo werden er in de jaren '50 minder dan tien in heel Europa georganiseerd. In de afgelopen vijf jaar alleen al is dat aantal opgelopen tot bijna vijftig (Zwitserland niet bijgerekend).

Ook in België schuwt de wetgever dit niet. Zo was er de Antwerpse volksraadpleging over de Lange Wapperbrug. In Gent kwam er dan net geen referendum over het mobiliteitsplan. Of was het nu een volksraadpleging? Of misschien een consultatief referendum?

Een volksraadpleging, een referendum, het klinkt allemaal hetzelfde. Ze hebben in ieder geval deels dezelfde gevolgen: de bevolking mag zich over een bepaald dossier uitspreken. Het volk stemt tegen of voor. Op die manier schuift de overheid op slinkse wijze de hete aardappel door naar de burgers. Toch is er een verschil.

Bij een volksraadpleging vraagt de overheid het volk louter om advies. Dit advies is juridisch niet bindend. De politici mogen dus het oordeel van het volk naast zich neerleggen. Maar dit doen ze zelden, aangezien ze zich dan zeer onpopulair maken. De kans is immers groot dat de kiezer ze dit niet in dank afneemt bij de volgende verkiezingen.

Een referendum is daarentegen wel juridisch bindend. De overheid moet de beslissing uitvoeren. En dan heb je nog zoiets als een 'consultatief referendum'. Dat zou iets tussen een volksraadpleging en een referendum kunnen zijn, waardoor het een beetje bindend is... Termen als deze zorgen voor verwarring. Je gebruikt ze dan ook beter niet.

In tegenstelling tot wat de media ons vertellen, is het in België verboden referenda te organiseren. Dit verbod ligt in de Grondwet. In artikel 33 van de Grondwet staat dat de machten (waaronder de wettelijke) uitgeoefend worden zoals bepaald in de Grondwet. En aangezien er nergens in de Grondwet iets te lezen valt over referenda, mag de overheid ze dus ook niet organiseren. Dit zou immers een te grote machtsverschuiving veroorzaken van het parlement naar de burgers. De overheid kan echter wel een volksraadpleging organiseren, voor zover het niet gaat over de financiën of onderwerpen waarvoor een tweederdemeerderheid nodig is (artikel 39bis Grondwet). Ten slotte zijn federale volksraadplegingen verboden.

Let dus goed op, in België spreken we nooit over een referendum. Het 'ding' bestaat hier gewoonweg niet.

Vincent Verbelen