Het ne-bis-in-idembeginsel

18-07-2019

Met ons eerste artikel in de serie over typische rechtsadagia, hebben we de spits afgebeten met een uitleg over de bonus pater familias. In dit artikel behandelen we het ne-bis-in-idembeginsel.

Net zoals bij de bonus pater familias dienen we, om het ne-bis-in-idembeginsel toe te lichten, onze toevlucht te nemen tot het strafrecht.

Meer concreet houdt het ne-bis-in-idembeginsel in dat een verdachte, beklaagde of veroordeelde wordt beschermd tegen het risico om een tweede maal vervolgd, berecht of bestraft te worden voor feiten waarvoor hij reeds eerder definitief werd veroordeeld of vrijgesproken.

Er wordt traditioneel erg veel belang gehecht aan het ne-bis-in-idembeginsel, zowel in de nationale als in de transnationale rechtsorde. Het ne-bis-in-idembeginsel wordt dan ook beschouwd als een van de meest fundamentele rechten van een beklaagde.

In het Belgisch recht wordt het ne-bis-in-idembeginsel beschouwd als algemeen rechtsbeginsel. Daarnaast kunnen we het terugvinden in verschillende artikelen in het Wetboek van Strafvordering.

Ook op Europees niveau is het beginsel terug te vinden in verschillende wetteksten. In onder andere artikel 4 van het Zevende Protocol bij het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, maar ook in artikel 54 van de Schengenuitvoeringsovereenkomst vinden we het beginsel terug. Dit toont des te meer aan hoe belangrijk het ne-bis-in-idembeginsel in de verschillende rechtsordes wordt gevonden. Dit is wel zo logisch: dat een dader niet tweemaal voor hetzelfde misdrijf of feit mag worden vervolgd, veroordeeld of bestraft lijkt immers evident en strookt met ons algemeen rechtsvaardigheidsgevoel.

Desondanks het een dermate belangrijk principe is, werd het beginsel pas vrij recent opgenomen in verschillende (Europese) rechtsinstrumenten, waar het eerder enkel werd aanvaard als algemeen rechtsbeginsel. Men achtte het opportuun om het principe wettelijk te verankeren. Het was niet enkel in het belang van de dader, maar ook vanuit het belang van de maatschappij en vanuit het respect voor rechterlijke beslissingen dat dergelijke invoeging wenselijk werd geacht.

Hoewel het beginsel eigenlijk voor zichzelf spreekt, blijken er toch nog een heel aantal interpretatieproblemen op te duiken voor de begrippen 'bis' en 'idem'. De Europese hoven hebben doorheen de jaren al heel wat interpretatieproblemen trachten verhelpen maar nog niet alle problemen zijn de wereld uit. Het is bijvoorbeeld nog steeds onduidelijk in welke mate of onder welke voorwaarden het begrip 'idem' ook betrekking heeft of kan hebben op feiten die werden verwezenlijkt met eenzelfde opzet, maar desalniettemin in meerdere strafrechtelijke procedures worden berecht. Voor meer hierover: zie bron.

We hopen je met deze uitleg (weer) wat meer inzicht te hebben gegeven in het ne-bis-in-idembeginsel.

Liesl Aegten

Bron: N. AUDENAERT, "Het ne-bis-in-idembeginsel en eenheid van opzet: een goed huwelijk?", T. Strafr. 2018/04, 262 e.v.