De bonus pater familias
Er zijn zo van die rechtsfiguren, begrippen en uitdrukkingen die je als rechtenstudent meermaals om de oren vliegen. Sommigen komen iets minder vaak voor, terwijl anderen gedurende een lange lesdag verschillende keren de revue passeren. In deze serie worden enkele van deze begrippen opnieuw toegelicht: voor zij die nog niet helemaal mee waren, of voor zij bij wie een opfrissing welkom is. :-) Vandaag voor jullie: de bonus pater familias.
Dé bonus pater familias. Wie is hij, wat doet hij en wat drijft hem?
In het Belgisch recht wordt hij beschouwd als de 'algemene zorgvuldigheidsnorm' waarbij het de algemene regel is dat men een fout begaat indien men niet heeft gehandeld zoals een normaal, zorgvuldig en vooruitziend persoon geplaatst in dezelfde omstandigheden. Met vooruitziend wordt bedoeld dat men zich de nadelige gevolgen van zijn handelen probeert in te beelden, men probeert deze als het ware dus te voorzien.
De goede huisvader is dus eigenlijk een juridisch principe waarbij men ervan uit gaat dat iemand zich als een redelijkerwijze verantwoord persoon gedraagt als hij alles doet wat nodig is om schade te voorkomen. Daardoor komt hij vaak in het strafrecht aan bod komt. Waarom? Schuld kan immers voortvloeien wanneer niet werd voorzien in van wat een zorgvuldige persoon verwacht kon worden.
De invulling van dit criterium is natuurlijk niet volledig objectief. Ook het Strafwetboek van 1867 hanteert een meer subjectieve benadering. Bijvoorbeeld: men kan van een jongeman niet dezelfde mate van achtzaamheid verwachten dan als van een gerijpte man. In de praktijk zal er worden vergeleken met de categorie van mensen met gelijkaardige kenmerken.
Het goede-huisvader criterium kent echter in alle rechtstakken uitwerking. Ook in het ondernemingsrecht, burgerlijk recht, publiek recht,... wordt er aan de bonus pater familias als zorgvuldigheidscriterium getoetst. Zo zal bijvoorbeeld ook een zorgvuldige koper, gelet op zijn eigen kennis en hoedanigheid, argwaan moeten koesteren en bijvoorbeeld moeten aansturen op een verificatie van informatie indien hij hiertoe redenen heeft. Ook bij de schadebeperkingsplicht die op een persoon rust ten gevolge van een schadegeval zal het bonus pater familias in principe spelen. Een benadeelde zal immers zelf moeten opdraaien voor een deel van zijn schade wanneer hij nalaat de redelijke schadebeperkende maatregelen te nemen die de bonus pater familias in de gegeven omstandigheden in zijn eigen belang zou hebben genomen. Ook de beoordeling van een precontractuele fout kan worden getoetst op basis van het bonus pater familias-criterium.
Het goede huisvader principe lijkt op het eerste zicht misschien vrij abstract, al mag zijn belang niet onderschat worden. Als zorgvuldigheidscriterium neemt hij een belangrijke plaats in in ons Belgisch recht. Elke rechtenstudent die ooit in de praktijk geconfronteerd wordt met een vraag naar schuld haalt zich hem wellicht best even voor de geest om deze vraag te beantwoorden.
Liesl Aegten